Nhiều cha mẹ thường cho rằng, “khen con” và “khích lệ con” là động lực thúc đẩy, giúp con không ngừng tiến về phía trước. Nhưng một nghiên cứu từ từ Đại học Stanford đã gây bất ngờ. Kết quả của “khen ngợi” và “khuyến khích” rất khác nhau, việc phân biệt giữa hai khái niệm này vô cùng quan trọng.

Carol Dweck, nhà tâm lý học nổi tiếng tại Đại học Stanford và nhóm của bà đã nghiên cứu về “tác động của lời khen đối với trẻ em” trong 10 năm. Họ đã thực hiện một theo dõi dài hạn trên 400 học sinh lớp năm ở 20 trường học ở New York và kết quả đã gây chấn động giới học thuật.

Carol Dweck, nhà tâm lý học nổi tiếng tại Đại học Stanford

1. Nghiên cứu tâm lý của Đại học Stanford về tác động của lời khen đối với trẻ em

Trong thí nghiệm, họ yêu cầu những đứa trẻ hoàn thành một loạt các nhiệm vụ giải đố trí tuệ. Đầu tiên, các nhà nghiên cứu gọi từng đứa trẻ ra khỏi lớp để thực hiện vòng kiểm tra IQ. Các mục kiểm tra là những câu đố rất đơn giản mà hầu như tất cả trẻ em đều có thể làm khá tốt. Sau khi mỗi em hoàn thành, họ sẽ cho em biết điểm và kèm theo lời động viên hoặc khen ngợi.

Các nhà nghiên cứu chia ngẫu nhiên những đứa trẻ thành hai nhóm. Một nhóm nhận được lời khen về chỉ số IQ, chẳng hạn như “Con rất giỏi giải đố, con rất thông minh”. Một nhóm khen ngợi nỗ lực, tức là động viên, chẳng hạn như “Vừa rồi chắc hẳn con vất vả lắm nên đã làm rất tốt”. Tại sao chỉ khen một lần? Dweck giải thích: “Chúng tôi muốn xem đứa trẻ phản ứng thế nào trước lời khen ngợi hoặc sự khích lệ. Tôi có linh cảm rằng một lời khen ngợi là đủ để thấy tác dụng”.

2. Khen chăm chỉ và khen thông minh có tác dụng rất khác nhau đối với trẻ

Sau đó, các em tham gia vòng thử thách xếp hình thứ hai. Có hai bài kiểm tra có độ khó khác nhau và các em được tự do lựa chọn. Một là khó hơn, nhưng kiến thức mới sẽ được học trong quá trình kiểm tra. Vòng còn lại là một bài đơn giản tương tự như vòng trước.

Người ta thấy rằng 90 phần trăm những đứa trẻ được khen ngợi vì đã cố gắng trong vòng đầu tiên đã chọn nhiệm vụ khó khăn hơn. Những em được khen thông minh hầu hết đều chọn việc dễ. Có thể thấy rằng những đứa trẻ cho rằng mình thông minh lại không thích đối mặt với thử thách. Tại sao?

Dweck đã viết trong báo cáo nghiên cứu: “Khi chúng ta khen trẻ thông minh, chúng ta đang nói với chúng rằng để luôn thông minh, đừng mạo hiểm phạm sai lầm”. Đây là điều mà những đứa trẻ “thông minh” trong thí nghiệm đã làm: Tránh nguy cơ thất bại để luôn trông thông minh.

3. Nhiều khuyến khích, ít khen ngợi, nhiều mô tả, ít đánh giá

Sau đó là vòng thử nghiệm thứ ba. Lần này, tất cả trẻ em đều làm bài kiểm tra giống nhau và không có lựa chọn nào khác. Đề thi này khó, tất cả bọn trẻ đều thất bại.

Những đứa trẻ trước đó đã nhận được những lời khen ngợi khác nhau có những phản ứng rất khác nhau đối với thất bại. Những đứa trẻ được khen ngợi vì sự nỗ lực nghĩ rằng chúng thất bại vì không đủ cố gắng. “Những đứa trẻ này rất say mê với bài kiểm tra và cố gắng giải nó theo nhiều cách khác nhau”, Dweck nhớ lại, “Vài đứa trẻ nói với tôi, ‘Đây là bài kiểm tra yêu thích của con'”.

Và những đứa trẻ được khen là thông minh cho rằng, thất bại là do chúng không đủ thông minh. Các em thường xuyên lo lắng trong suốt quá trình kiểm tra, vò đầu bứt tai và cảm thấy thất vọng khi không làm được câu hỏi.

Trong vòng thử nghiệm thứ ba, nhóm của Dweck cố tình làm lũ trẻ thất vọng. Tiếp theo, họ cho các em làm bài kiểm tra vòng thứ tư, lần này cũng với những câu hỏi dễ như vòng đầu tiên. Những đứa trẻ được khen ngợi vì nỗ lực đạt điểm cao hơn khoảng 30% trong bài kiểm tra này so với lần đầu tiên. Tuy nhiên, những đứa trẻ được khen thông minh lại bị giảm điểm khoảng 20% so với lần đầu.

Dweck luôn nghi ngờ rằng khen ngợi chưa chắc đã có tác dụng tốt đối với trẻ, nhưng kết quả của thí nghiệm này vẫn vượt xa mong đợi của bà. Bà giải thích rằng sự khích lệ, có nghĩa là khen ngợi một đứa trẻ vì đã làm việc chăm chỉ, mang lại cho đứa trẻ cảm giác được kiểm soát. Trẻ sẽ cảm thấy rằng thành công nằm trong tay của chính chúng. Ngược lại, khen ngợi, tức là khen trẻ thông minh, chẳng khác nào nói với chúng rằng thành công nằm ngoài tầm kiểm soát. Theo cách này, khi đối mặt với thất bại, chúng thường bất lực.

Trong các cuộc phỏng vấn tiếp theo với trẻ em, bà Dweck nhận thấy rằng những đứa trẻ tin rằng thông minh là chìa khóa thành công đã đánh giá thấp tầm quan trọng của sự chăm chỉ một cách vô thức.

Thí nghiệm của Dweck được lặp đi lặp lại nhiều lần. Bà phát hiện ra rằng bất kể đứa trẻ có hoàn cảnh gia đình như thế nào, chúng không thể chịu đựng được cảm giác thất bại sau khi được khen thông minh. Các em trai cũng như các em gái, đặc biệt là các em gái có thành tích cao, bị ảnh hưởng nặng nề nhất. Ngay cả trẻ mẫu giáo cũng có thể bị tổn thương bởi những lời khen ngợi như vậy.

Vì vậy, chúng ta có thể thay thế lời khen ngợi bằng sự khích lệ và thay thế “con thật thông minh” bằng “con đã làm việc chăm chỉ”.

10 lời khen dành cho con

1. Con làm việc chăm chỉ

Khi trẻ cho bạn xem thành quả lao động của mình, ngoài việc bày tỏ sự công nhận về sản phẩm, cha mẹ còn phải ghi nhận công sức của trẻ.

2. Dù khó khăn nhưng con không bao giờ bỏ cuộc

Khi trẻ hoàn thành một việc gì đó rất khó khăn với mình, cha mẹ phải khẳng định tính kiên trì và không bao giờ bỏ cuộc của trẻ.

3. Thái độ làm việc của con rất tốt

Đôi khi, đánh mất thành công không đáng sợ, điều đáng sợ là đánh mất thái độ đúng đắn, vì vậy chúng ta phải khuyến khích trẻ duy trì thái độ tích cực.

4. Con đã tiến bộ trở lại

Khi khả năng của trẻ đã được cải thiện, cha mẹ nên khen ngợi sự tiến bộ của trẻ từ những chi tiết cụ thể, để trẻ hình thành thói quen chú ý đến tiểu tiết.

5. Phương pháp này rất sáng tạo

Nhiều bậc cha mẹ cho rằng ý tưởng của trẻ là vớ vẩn, thực tế, suy nghĩ không gò bó mới là ưu điểm của trẻ, cha mẹ nên bảo vệ sự sáng tạo của trẻ thay vì bóp nghẹt nó.

6. Sự hợp tác giữa con và bạn bè rất tốt

Xã hội tương lai không thể tách rời sự hợp tác giữa con người với nhau. Hợp tác thực chất là một biểu hiện của kỹ năng giao tiếp, đánh giá cao kỹ năng hợp tác cũng là một cách quan trọng để nâng cao khả năng cạnh tranh trong tương lai của trẻ.

7. Con rất chịu trách nhiệm về vấn đề này

Nếu muốn con mình trở thành nhà lãnh đạo, chúng ta phải khuyến khích tinh thần trách nhiệm và khả năng lãnh đạo của trẻ ngay từ khi còn nhỏ. Hãy để trẻ nhận ra việc lãnh đạo một thứ thú vị như thế nào.

8. Con giúp các bạn cùng lớp hoàn thành nhiệm vụ, thật tuyệt!

Giúp đỡ người khác thực chất là một cách để đề cao bản thân. Vì vậy, cha mẹ nên khuyến khích con giúp đỡ các bạn cùng lớp làm những gì chúng có thể.

9. Con coi trọng ý kiến của người khác, điều này rất tốt

Đôi khi ý kiến của người khác có thể giúp ích rất nhiều cho việc ra quyết định của chính mình, việc khen ngợi trẻ coi trọng ý kiến của người khác thực sự có thể giúp trẻ có cái nhìn thoáng hơn.

10. Bố/mẹ rất vui vì con đã lựa chọn như vậy

Có thể hoàn thành tốt một việc đôi khi là do chăm chỉ và cẩn thận, đôi khi là do quyết định đúng đắn. Khi khen ngợi 1 quyết định của con, hãy nói rõ tại sao bạn tán đồng con có lựa chọn đó.